دیرنیش
ملت تورک آزربایجان؛
یکی از وقایع تاریخ معاصر ما که همه ما با احساسات نوستالژیک از آن یاد می‌کنیم و هرگز نمی‌توانیم آن را فراموش کنیم، تاسیس فرقه دمکرات آزربایجان و حکومت ملی آزربایجان و سقوط آن پس از یک سال بود. حکومت ملی ما، طعم آزادی را هرچند کوتاه اما شیرین به ملت اسیرمان چشاند و زیبایی سحرانگیز عدالت را نه در افقهای دور نمایاند.
فرقه دمکرات و حکومت ملی آزربایجان به رهبری میر جعفر پیشه‌وری مرهم ملتی زخم‌خورده در یک کشور استعماری بود. این حکومت در ۱۲ شهریور ۱۳۲۴ با اعلامیه ۱۲ ماده‌ای برای اولین بار معرفی شد. اما قدرت‌های جهانی که با دولت تهران سازش کرده بودند، نگذاشتند این تلاش پیشرو و مترقی مرهمی بر زخم‌های ما باشد. بنابراین زخم‌های آزربایجان نه تنها بهبود نیافت بلکه روز به روز عمیق‌تر شد؛ استعمار ادامه یافت و آزربایجان غارت شد. بعد از انقلاب ۵۷ نیز استبداد رخت نو پوشید و به فشردن گلوی ملتمان اینبار با پوشش دین و مذهب ادامه داد.
اگرچه حاکمان خودکامه حکومت ملی را که عصیانی برای آزادی بود، سرکوب کردند و ۲۷ هزار آزادی خواه را به شهادت رساندند و شعار مقاومت حکومت ملی یعنی «مرگ آری، بازگشت نه!» را به سخره گرفتند ولی هرگز نیآرامیدند. نه سرکوب رژیم‌های پهلوی و جمهوری اسلامی و نه سانسور اپوزیسیون راست شوونیست و چپ پان ایرانیست نتوانست صدای پیشه‌وری را خفه کند. امروز این صدا در تمام شهرهای آزربایجان جنوبی طنین‌انداز شده است. امروز آرمانهای فرقه دمکرات آزربایجان آرمان نسل جوان ماست که با نیازهای امروزی تطبیق داده شده است.
اکنون نهضت گسترده‌ای که با نام حرکت ملی آزربایجان ایجاد شده است در آزربایجان جنوبی فوق تمام جریانات، ایدئولوژی‌ها و گفتمان‌ها قرار گرفته است. هیچکدام از این جریان‌ها توانایی به حاشیه راندن گفتمان حرکت ملی آزربایجان را ندارند و البته حرکت ملی آزربایجان خود را نماینده و حامی حقوق تمامی شهروندان تورک‌تبار ایران می‌داند و خود را از تورکان مرکز، جنوب و شمال شرق ایران جدا نمی‌داند.
در شرایطی که جمهوری اسلامی ایران که با استبداد دینی روزگار این ملل ساکن در ایران را تاریک کرده است قدم به قدم به پایان خود نزدیک می شود و تغییرات بزرگ دور از انتظار نیست؛ ما به عنوان سازمان‌های سیاسی آزربایجان معتقدیم ملتمان نمی‌تواند بیش از این تحت استعمار زندگی کند و این سیتم استعماری باید پایان یابد. ما معتقدیم زمانی که ملتمان باید حکومت ملی خود را از نو برپا کند در حال فرا رسیدن است و این بیاننامه ۱۲ ماده‌ای که روح بیانیه ۱۲ ماده‌ای ۱۲ شهریور ۱۳۲۴ را در خود دارد چکیده مطالبات و چراغ راه ماست.
ملت تورک آزربایجان!
شعار «آزادلیق، عدالت، میلی حؤکومت» (آزادی، عدالت، حکومت ملی) که از دل ملت ما بیرون آمد و در خیابان‌های آزربایجان جنوبی طنین انداز شد، روح حکومت ملی و بیانیه ۱۲ شهریور را در خود دارد. این شعار در واقع منشا و چکیده آرمانهای ماست و این بیاننامه نیز آنرا سرمشق و سرلوحه خود قرار داده است. ما از فرد فرد ملت تورک می‌خواهیم که برای به ثمر رسیدن و تحقق این آرمانها با احساس وظیفه تاریخی – ملی پا در میدان عمل بگذارند.
این بیاننامه که همانند بیانیه دوازده شهریور ۱۳۲۴ از ۱۲ ماده تشکیل شده است، طبیعتاً با نیازهای امروزی و درس گرفتن از تجربیات تاریخی به روز شده است.
ماده یکم
ما تمام حقوق مندرج در اعلامیه جهانی حقوق بشر و سایر اسناد معتبر جهانی در خصوص حقوق فردی و اجتماعی را می‌پذیریم و این حقوق را ابتدایی‌ترین حقوقی می‌بینیم که مردم می‌توانند داشته باشند. هیچ یک از قوانین حکومت ملی آینده آزربایجان نباید ناقض مفاد اعلامیه جهانی حقوق بشر باشد.
ماده دوم
آزادی و عدالت آرمانهای بزرگ بشریت هستند. این ارزش‌ها باعث ایجاد بسیاری از ایدئولوژی‌ها و فلسفه‌های سیاسی و بروز تغییرات بزرگ تاریخی شده‌اند. با اینکه عدالت خواست مشترک انسان‌هاست، اما ارجحیت دادن به یکی از آرمانهای بشری و نادیده گرفتن دیگر آرمانها باعث فاجعه در تاریخ بشریت شده است. ما معتقدیم که در حکومت آینده آزربایجان، مردم باید از آزادی‌های برابر در چارچوب قانون برخوردار باشند. آزادی‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی مردم فقط به موجب قانون و در صورتی که ناقض آزادی دیگران باشد می تواند محدود شود. شهروندان به طور مساوی از این آزادی‌ها باید برخوردار باشند و سیاست‌ها و قوانینی که این آزادی ها را نقض می‌کند، تنها می‌تواند منافع یک طبقه خاص را تامین کند، نه همه.
ماده سوم
ما معتقدیم ایران کشوری کثیرالمله است و در حال حاضر ناسیونالیسم فارسی بر همه ملت‌های غیرفارس از جمله ملت تورک مسلط شده است. به عبارت دیگر، در ایران امروز، تورک‌های آزربایجان جنوبی و سایر مناطق کشور، مانند همه ملل غیرفارس، مستعمره داخلی حاکمیت فاشیستی فارسی می‌باشد. ما این استعمار را بزرگترین فاجعه برای آزربایجان جنوبی می‌دانیم و در شرایط امروز رهایی از این استعمار را فوری‌ترین خواست و هدف ملت خود می‌دانیم. بنابراین رهایی از فاشسیم و استعمار و ایستادگی بر حق تعیین سرنوشت پذیرفته شده در حقوق بین الملل و تأسیس حاکمیت ملی مهمترین و استراتژیک‌ترین هدف ماست. هر شخص، گروه یا دولتی که این حق ذاتی ملتمان را قبول داشته باشد دوست ملت ماست.
ماده چهارم
رژیم فاشیستی و استعماری جمهوری اسلامی همه آزادی‌های اجتماعی و سیاسی را با توسل به استبداد دینی سرکوب می‌کند و ایران را به زندان همه ملت‌ها از جمله ملت فارس‌ها تبدیل کرده است. این رژیم با اعمال خود ثابت کرده است که دشمن ملت آزربایجان است و تا زمانی که این رژیم وجود دارد ما نمی‌توانیم به هیچ یک از حقوق خود دست پیدا کنیم. این رژیم اجازه هیچ اصلاح و یا تغییری را نمی‌دهد و از این رو ما این رژیم را بزرگترین مانع برای احقاق حقوق ذاتی ملتمان می‌بینیم.
ما همکاری و تشریک مساعی ملل تحت ستم در ایران برای عبور از فاشیسم و استعمار را امری حیاتی و تشکیل جبهه فراگیر ملل تحت ستم را تنها راه گذر از رژیم جمهوری اسلامی می‌دانیم.
ماده پنجم
دموکراسی تکثرگرا مناسبترین نظام حاکمیتی است که بشر تا به امروز به آن دست یافته است. دمکراسی واقعی متضمن آزادی، عدالت و حاکمیت فرد و جامعه بر سرنوشت خود است. حکومت آینده آزربایجان باید یک دمکراسی تکثرگرای کامل باشد. دموکراسی نه تنها در انتخاب آزاد مردم، بلکه در آزادی عقیده، آزادی بیان و تجمع و آزادی تحزب باید جاری و ساری باشد.
ماده ششم
تاریخ بشریت بارها ثابت کرده است که حکومت دینی وحشتناک‌ترین نوع حکومت‌ها هستند. هر دینی که به اریکه قدرت سیاسی دست یافته، در واقع منجر به حاکمیت رسیدن طبقه روحانیون شده است، با فاجعه ختم شده است. تغییر حکومت های دینی نیز همواره هزینه های گزاف بر ملت‌ها تحمیل کرده است. این درسی است که تاریخ به ما داده است و رژیم جمهوری اسلامی ایران نیز نمونه آشکار آن است. دخالت دین در دولت و به طور کلی در عرصه عمومی، هم به خود دین و هم به جامعه آسیب وارد می‌کند. به همین دلیل بود که اندیشه‌های سکولاریسم و لائیسیته ظهور کردند و دین را به عنوان یک امر شخصی به جایگاه واقعی خود سوق دادند. ما خواهان ارجاع امر دین به حیطه‌ی شخصی افراد هستیم و معتقدیم در آزربایجان آینده دین نباید وارد حیطه حکومتی و سطح عمومی شود. ما مصمم به تحقق این آرمان هستیم. قوانین دولتی از اعمال نفوذ قوانین شرعی هر دینی مبرا و مصون خواهد بود. هیچ روحانی جایگاه خصوصی و ممتازی نخواهد داشت. سکولاریسم یکی از ویژگی‌های دولت آینده آزربایجان جنوبی خواهد بود. از سوی دیگر، تمامی ادیانی که مغایر با کرامت انسان عمل نمی‌کنند؛ در آزربایجان آینده آزاد خواهند بود.
ماده هفتم
ما معتقدیم دموکراسی تنها صدای اکثریت و حاکمیت آن نیست. موجودیت، هویت و آزادی تمامی اقلیت‌های سیاسی، مذهبی و اتنیکی باید حفظ شود. پلورالیسم باید یکی از اصول تعیین کننده در آینده آزربایجان جنوبی باشد. همه اقلیت‌های مذهبی باید در اعتقادات خود در چارچوب سکولاریسم آزاد باشند، همه اقلیت‌های قومی باید به زبان خود آموزش ببینند و حقوق اجتماعی خود را داشته باشند. ما جامعه را یکنواخت و همگن نمی‌بینیم، همیشه امکان وجود و ظهور نظم‌ها، باورها و هویت‌های مختلف وجود دارد و باید با این تنوع‌ها با احترام برخورد کرد.
ماده هشتم
آرمانها از رویاهای بزرگ جوامع و از تهدیدی که احساس می‌کنند یا در پی پایمال شدن گسترده حقوق‌شان شکل می‌گیرند. با زنان که نیمی از جامعه امروزی ایران را تشکیل می‌دهند به عنوان شهروندان درجه دوم رفتار می‌شود. آن‌ها فاقد حقوق ابتدایی هستند که مردان از آن‌ها برخوردارند. جمهوری اسلامی ایران بر اساس قوانین شریعت اسلامی این تبعیض‌ها را علیه زنان را توجیح می‌کند. ما معتقدیم که زن و مرد به عنوان یک انسان برابر هستند و در قوانین باید از آزادی و حقوق برابر برخوردارند. ما مصمم هستیم که این برابری را در دولت ملی آینده آزربایجان جنوبی محقق سازیم. از دیدگاه ما اگر در قوانین قرار بر نابرابری بین زن و مرد باشد، این نابرابری باید به نفع زنان باشد تا آثار سوء تبعیض‌های گذشته جبران شود.
ماده نهم
سرزمین، یکی از عوامل اصلی ملت بودگی ملت آزربایجان است. هر قدر هم که عناصر ارزشمندی مانند زبان، تاریخ، فرهنگ و تعلق ملی مشترک وجود داشته باشد، در صورت عدم وجود پیوستگی میهنی، ایجاد یک حاکمیت مدرن غیرممکن است. سرزمین‌های تاریخی آزربایجان جنوبی برای ما عنصر هویت بخش و هم سرمایه ملی است. ما اراضی تاریخی و ملی آزربایجان را غیر قابل معامله می‌دانیم و برای حفظ هر گوشه وطن لزوم استفاده از حق دفاع مشروع را لاجرم و بی درنگ می بینیم. ما آماده همکاری با تمامی نهادها و سازمان‌های ملی-سیاسی هستیم که که در چهارچوب احترام متقابل و اعتقاد به همزیستی مسالمت آمیز حق حاکمیت ملی را برای ملت‌های داخل ایران به رسمیت می‌شناسند و برای آن مبارزه می کنند.
ماده دهم
در نتیجه سیاست‌های شوم و خائنانه جمهوری اسلامی ایران، همانطور که منابع و ثروت‌هایمان غارت می‌شود؛ محیط زیست ما نیز در حال نابودی است. یکی از بارزترین نمونه‌های تخریب محیط زیست آزربایجان خشکاندن دریاچه اورمیه است. علیرغم اعتراضات طولانی و متعدد ملتمان، رژیم ایران هیچ اقدام مثبتی در این زمینه انجام نداد و به نظر می‌رسد تبدیل آزربایجان به کویر نمک، جزئی از سیاست این رژیم باشد. ما حفظ و بهبود وضعیت محیط‌زیست خود را تا زمانی که حکومت ملیمان ایجاد نشده باشد، یک امر مبتنی بر احتمالات ارزیابی می‌کنیم. تنها در صورت استقرار حکومت ملی آزربایجان است که ما می‌توانیم از محیط زیست خود محافظت می‌کنیم و آن را احیا کنیم.
ماده یازدهم
یکی از جدی‌ترین مشکلات امروز مردم ایران، مشکل اقتصادی معیشتی است. طبق آمار رسمی رژیم بی کفایت فعلی، شصت درصد جمعیت کشور زیر خط فقر زندگی می‌کند. فقر، بیکاری، تورم و فساد در ایران غوغا می کند. خودکشی، اعتیاد، جرم و جنایت، بی خانمانی، طلاق و سایر ناهنجاری‌های اجتماعی به سطحی باورنکردنی رسیده است. این فاجعه اجتماعی – اقتصادی در مناطق غیرفارس و دورافتاده به مراتب بدتر است. هشتاد درصد ثروت کشور در تهران و استانهای مرکزی متمرکز است. از نظر ما عامل اصلی این وضعیت رژیم فاسد و بی‌کفایت فعلی است. این رژیم در نتیجه اجرای سیاست‌های غیرمنطقی خود و در واقع نجات نظام و نه مردم، وضعیت را به این نقطه رسانده است. نگاه شوونیستی و استعمارگرایانه یکی از عوامل اصلی وضعیت بغرنج موجود است. تا زمانی که این رژیم وجود دارد، بحران اقتصادی حل‌نشدنی می‌نماید. ما معتقدیم اقتصاد بازار آزاد، شفافیت و سیستم پاسخگو عواملی هستند پیش شرط حل بحران اقتصادی – اجتماعی موجود هستند.
ماده دوازده
اگرچه امروز در یک نبرد بزرگ ملی هستیم، اما صلح همیشه کمال مطلوب ماست. ما ترجیح می‌دهیم با هر شخص، نهاد و دولتی که به ملیت، سرزمین، آزادی و حقوق ما احترام می‌گذارند، روابط حسنه داشته باشیم. ما طرفدار دوستی و روابط سالم در سیاست خارجی هستیم. نزدیک‌ترین دوستان ما کشورهای تورک هستند که برادران ما محسوب می‌شوند. ما خود را جزئی از جهان تورک می‌دانیم؛ در حالی که آزربایجان را نیز یک ملت جداشده از هم می دانیم. با این حال، آرزوی ما این است که با همه همسایگان و کشورهای جهان در دوستی و صلح زندگی کنیم و همیشه آماده‌ایم اولین کسی باشیم که دست خود را برای دوستی دراز می‌کنیم.
زنده باد آزربایجان
زنده باد آزادی، عدالت، حکومت ملی
تشکیلات مقاومت ملی آزربایجان – دیرنیش
جنبش دانشجویی آزربایجان – آزوح
حزب دمکرات آزربایجان جنوبی
حزب مرکزی آزربایجان
۱۳ شهریور ۱۴۰۱